Online cursus Stoicisme 4: Het begrijpen van onze emoties

Les 4. Het begrijpen van onze emoties

Welkom bij week 2 van de online cursus Creëer een stoïcijnse mindset. Na ons onderzoek naar de Stoïcijnse basisprincipes van vorige week, gaan we deze week de kernideeën van Epictetus, een van de grote Stoïcijnen, verkennen. We richten ons als eerste op onze emoties.

• We verkennen hoe onze emoties voortkomen uit onze gedachten en oordelen over externe gebeurtenissen

In deze les duiken we in de kerngedachte dat je emotionele reacties niet direct worden veroorzaakt door wat je overkomt, maar door de manier waarop je deze gebeurtenissen interpreteert. Door deze dynamiek te begrijpen kun je beginnen met het bewust aanpassen van je reacties op ‘het leven’, wat leidt tot een grotere innerlijke rust en tevredenheid.

• We onderzoeken van het stoïcijnse principe dat het niet de gebeurtenissen zelf zijn die je verstoren, maar onze interpretatie ervan

We zullen de wijsheid van Epictetus gebruiken om te illustreren hoe onze interpretaties van externe gebeurtenissen – niet de gebeurtenissen zelf – de sleutel zijn tot onze emotionele toestand. Dit inzicht geeft ons de macht om onze emotionele ervaringen te transformeren door onze perceptie van deze gebeurtenissen te veranderen.

• We leren van Epictetus het fundamentele onderscheid te maken tussen je emoties en externe triggers

Deze doelstelling richt zich op het cultiveren van een dieper begrip van de scheiding tussen externe gebeurtenissen en je emotionele reacties. Door dit onderscheid te maken kun je beginnen met het ontwikkelen van strategieën om je emoties actief te beheersen in plaats van passief te reageren op de wereld om je heen.

Deel 1: De Oorsprong van Emoties

Inleiding

Het begrijpen van emoties is een fundamenteel aspect van de Stoïcijnse filosofie. In dit deel verkennen we het revolutionaire idee dat je emoties niet rechtstreeks worden veroorzaakt door wat er met je gebeurt, maar door hoe je deze gebeurtenissen (zelf) interpreteert. Deze realisatie opent een wereld van mogelijkheden voor emotionele vrijheid en zelfbeheersing.

De rol van gedachten en oordelen

Onze emotionele reacties beginnen bij onze gedachten. Elk gevoel van vreugde, woede, verdriet of angst wordt voorafgegaan door een specifieke gedachte of een oordeel over een situatie. Wanneer je bijvoorbeeld kritiek krijgt op je werk, is het niet de kritiek zelf die je verdrietig of gefrustreerd maakt, maar je interpretatie ervan. Misschien zie je het als een persoonlijke aanval of een teken van falen. Door je gedachten te observeren en zo goed als mogelijk te sturen, kun je je emotionele reacties vormgeven.

Het Stoïcijnse perspectief op externe gebeurtenissen en interne reacties

Epictetus onderwees dat de sleutel tot geluk ligt in het scheiden van je emoties van externe gebeurtenissen. Hij stelde dat ‘niet de dingen zelf ons verontrusten, maar onze meningen over de dingen’. Dit betekent dat je in feite altijd de keuze hebt in hoe je reageert op wat er in je leven gebeurt. Deze scheiding tussen gebeurtenis en reactie is de basis van emotionele veerkracht volgens de Stoïcijnen.

Automatische gedachten en conditionering

Veel van onze emotionele reacties zijn het resultaat van automatische gedachten. Snelle, onbewuste oordelen die we maken op basis van onze eerdere ervaringen en diepgewortelde overtuigingen. Als je deze automatische processen leert te herkennen en kunt onderzoeken geeft het je de mogelijkheid om ze te veranderen. Door te leren je eerste reacties op gebeurtenissen te observeren en te bevragen, kun je beginnen met het vormen van nieuwe, gezondere emotionele reactiepatronen.

Cognitieve verstoringen en emoties

Je emoties kunnen ook worden beïnvloed door cognitieve verstoringen: onnauwkeurige manieren van denken die je perceptie van de realiteit vervormen. Voorbeelden hiervan zijn het trekken van voorbarige conclusies, zwart-witdenken of catastroferen. Het identificeren en corrigeren van deze verstoringen kan je helpen om evenwichtiger en realistischer op situaties te reageren.

De invloed van waarden en overtuigingen op emoties

Onze kernwaarden en overtuigingen vormen de lens waardoor we de wereld zien en dus ook hoe we emotioneel reageren op gebeurtenissen. Door je waarden en overtuigingen te onderzoeken en indien nodig te herzien, kun je je emotionele reacties beïnvloeden en verbeteren. Dit proces van zelfonderzoek is cruciaal voor het ontwikkelen van emotionele intelligentie en wijsheid.

Praktische voorbeelden uit het dagelijks leven

Laten we enkele dagelijkse scenario’s bekijken die je misschien herkent.

• Het ervaren van een verkeersopstopping kan leiden tot frustratie – of het kan worden gezien als extra tijd om naar een audioboek te luisteren.
• Kritiek op het werk kan voelen als een persoonlijke aanval – of als een kans om te groeien.
• Een vriend die een afspraak vergeet kan worden geïnterpreteerd als nalatigheid – of als een herinnering aan de onvoorspelbaarheid van het leven en een kans om flexibiliteit te oefenen.

Deel 2: Epictetus en het beheersen van emoties

De wijsheid van Epictetus

Epictetus was een bijzonder mens. Hij was een slaaf die een vooraanstaande stoïcijnse filosoof werd en het Stoïcisme heeft verrijkt met vele waardevolle tijdloze inzichten. Hij had het vaak over de macht die we hebben over onze eigen geest en emoties. Zijn onderwijs benadrukt een fundamentele waarheid: je hebt niet altijd controle over wat je overkomt, maar je kunt wel bepalen hoe je erop reageert. Deze visie van Epictetus legt de basis voor een leven van innerlijke vrede en emotionele veerkracht.

Het onderscheid tussen beheersbare en onbeheersbare aspecten van het leven

Een kernaspect van Epictetus’ filosofie is het onderscheid tussen wat binnen onze macht ligt en wat niet. Je zou kunnen stellen dat je gedachten, overtuigingen en reacties binnen je controle liggen, terwijl externe gebeurtenissen en de acties van anderen dat vaak niet zijn. Dit algemene onderscheid helpt je te focussen op je eigen rol in het creëren van je emotionele welzijn.

Het beheersen van reacties op externe gebeurtenissen

Epictetus leert ons dat onze vrijheid en geluk afhangen van ons vermogen om onze interne reacties te sturen. Dit vereist een bewuste inspanning om je percepties te herzien. Wanneer je geconfronteerd wordt met tegenslag moedigt Epictetus je aan om te vragen: ‘Welke andere manier is er om naar deze situatie te kijken?’ Door je perspectief te veranderen kun je een gevoel van kalmte behouden, zelfs als het moeilijk wordt.

De rol van prohairesis (wilskracht) bij de beheersing van je emoties

Prohairesis, of wilskracht, is volgens Epictetus het vermogen om je eigen gedachten en acties te kiezen. Dit concept van wilskracht geeft aan dat je, ongeacht je omstandigheden, de kracht hebt om je innerlijke emotionele landschap te sturen. Door je wilskracht te oefenen kun je je emotionele reacties beïnvloeden en een fundament leggen voor emotionele stabiliteit.

Het gebruik van Stoïcijnse reflectie voor emotionele groei

Daarnaast is dagelijkse reflectie op je emoties en de gedachten die eraan ten grondslag liggen een krachtige tool voor je persoonlijke ontwikkeling. Door te contempleren over, of te overdenken hoe je reageert op dagelijkse gebeurtenissen kun je je bewustzijn vergroten en patronen in je emotionele reacties gaan ontdekken. Deze gewoonte stelt je in staat om bewuster en constructiever te reageren op wat het leven je ook brengt.

Voorbeelden van emotionele beheersing in actie

Stel je voor dat je geconfronteerd wordt met een kritische opmerking van een collega. In plaats van meteen verdedigend te reageren of van streek te raken, neem je een moment om te overwegen dat deze kritiek een kans kan zijn voor groei. Deze herkadering van de situatie kan je helpen om rustig en constructief te reageren.

Uitdagingen bij het toepassen van Stoïcijnse principes

Hoewel de principes van Epictetus heel krachtig zijn, kan het ook lastig zijn om ze in praktijk te brengen. Stoïcijns handelen vereist in ieder geval flink wat geduld en consistentie. En daarnaast de bereidheid om diep in je eigen gedachten en emoties te duiken. Het is normaal om momenten van twijfel of frustratie te ervaren. Laat je daardoor niet uit het veld slaan. De uitdagingen waar je mee te maken krijgt maken deel uit van het hele leerproces.

Afsluitende gedachten en reflectie

De lessen van Epictetus over het beheersen van emoties zijn nu nog even relevant als tweeduizend jaar geleden. Ze nodigen ons uit om de ware bron van ons emotionele welzijn te herkennen: onze eigen interne houding en onze reacties. Door de principes van Epictetus te omarmen en stoïcijns gedrag te gaan uitoefenen heb je de mogelijkheid te bouwen aan een leven dat gekenmerkt wordt door emotionele kracht, veerkracht, en uiteindelijk, vrijheid.

Deel 3: Zelfbewustzijn en emotionele groei

Het belang van zelfbewustzijn

Zelfbewustzijn vormt de basis van emotionele groei en is dus essentieel voor het ontwikkelen van (een verdieping van) je emotionele intelligentie. Het vermogen om je eigen gedachten, gevoelens en reacties nauwkeurig te observeren en te begrijpen, geeft je de unieke kans om niet alleen bewustere keuzes te maken in hoe je reageert op de wereld om je heen, maar ook om fundamentele veranderingen in jezelf te bewerkstelligen. Het (meer) bewust zijn van jezelf stelt je in staat om de automatische patronen die je emoties sturen te herkennen en, indien nodig, te herzien.

Technieken voor het vergroten van je zelfbewustzijn

Om zelfbewustzijn te cultiveren kun je verschillende technieken inzetten:

• Mindfulness: Mindfulness-oefeningen helpen je om meer aanwezig te zijn bij je gedachten en je gevoelens. Kenmerkend aan mindfulness is dat je hierbij geen oordeel hebt over die gedachten en gevoelems. Of in ieder geval, zo min mogelijk. Oefeningen kunnen eenvoudigweg bestaan uit het observeren van je ademhaling, het bewust worden van fysieke sensaties of het opmerken van je gedachten als voorbijgaande mentale gebeurtenissen.
• Reflectie: Tijd nemen om te reflecteren op je ervaringen, hoe je daarop hebt gereageerd en welke emoties dat bij je opriep, kan je dieper inzicht geven in je emotionele drijfveren.
• Emotiedagboek: Het bijhouden van een dagboek waarin je je emoties en de omstandigheden die deze teweegbrengen noteert, kan patronen aan het licht brengen die anders onopgemerkt zouden blijven.

Herkennen van emotionele patronen

Door regelmatige zelfobservatie kun je beginnen met het identificeren van terugkerende emotionele patronen. Dit kan bijvoorbeeld een neiging zijn om in bepaalde situaties met frustratie of angst te reageren. Zodra je deze patronen herkent, kun je bewust werken aan het vormen van nieuwe, meer constructieve reacties.

De rol van zelfacceptatie in emotionele groei

Een fundamenteel aspect van emotionele groei is zelfacceptatie. Door je emoties te erkennen en te accepteren als een natuurlijk en waardevol deel van het mens-zijn – ook weer zonder zelfkritiek of oordeel – open je de deur naar zelfcompassie en begrip. Deze acceptatie biedt je een stevig fundament om te bouwen aan een gezonder emotioneel leven.

Uitdagingen overwinnen met zelfcompassie

Zelfcompassie is een krachtig hulpmiddel in je emotionele toolkit, vooral wanneer je geconfronteerd wordt met persoonlijke uitdagingen of tegenslagen. Door vriendelijk en begripvol naar jezelf te zijn als je het moeilijk hebt, kun je je veerkracht versterken en een meer vergevingsgezinde houding tegenover jezelf cultiveren.

Toepassen van Stoïcijnse principes op zelfbewustzijn

De stoïcijnse principes van het onderscheid maken tussen wat binnen je macht ligt en wat niet en het oefenen van wilskracht en redelijkheid, zijn bijzonder relevant voor het cultiveren van zelfbewustzijn. Deze principes herinneren je eraan dat je in principe altijd de macht hebt om je interne houding en reacties te kiezen, ongeacht de externe omstandigheden.

Voorbeelden van zelfbewustzijn in actie

Of het nu gaat om het bewust kiezen voor een positieve interpretatie van een stressvolle werksituatie, of het vinden van rust tijdens een persoonlijke crisis door je gedachten en reacties zorgvuldig te observeren en te sturen, de praktijk van zelfbewustzijn kan je helpen om meer gecentreerd en emotioneel veerkrachtig te zijn in alle aspecten van je leven.

Het cultiveren van zelfbewustzijn en het toepassen van Stoïcijnse principes op onze emotionele wereld is een levenslang proces. Door je bij voortduring bewust te zijn van dit proces en te werken aan je emotionele intelligentie, je zelfacceptatie en je zelfcompassie, kun je een leven van grotere emotionele vrijheid voor jezelf creëren.

Deel 4: Praktische oefeningen

Nu we hebben verkend hoe onze emoties worden gevormd en hoe zelfbewustzijn en de Stoïcijnse principes ons kunnen helpen in ons emotioneel welzijn, is het tijd om deze kennis toe te passen. De onderstaande praktische oefeningen helpen je bij het cultiveren van een dieper zelfbewustzijn en het ontwikkelen van effectieve strategieën voor emotionele controle.

Oefening 1: Emotiedagboek

• Doel: Het ontwikkelen van zelfbewustzijn door het bijhouden van je dagelijkse emotionele ervaringen.
• Neem een paar minuten de tijd om te reflecteren op momenten waarop je een sterke emotionele reactie ervoer. Noteer wat de situatie was, welke emotie je voelde en welke gedachten of oordelen aan die emotie voorafgingen. Reflecteer op het einde van de week op je notities en identificeer eventuele patronen.

Oefening 2: Herkaderingsuitdaging

• Doel: Het oefenen van het herkaderen van situaties om je emotionele reacties te veranderen.
• Kies een situatie of gedachte die een negatieve emotionele reactie bij je opwekte. Vraag jezelf af hoe je deze situatie anders kunt bekijken. Welke andere, meer positieve interpretatie zou mogelijk zijn? Schrijf zowel de oorspronkelijke als de nieuwe perceptie op en merk op hoe je emotionele reactie verandert.

Oefening 3: Controle-cirkel

• Doel: Het onderscheiden tussen wat binnen je macht ligt en wat niet, om focus en kalmte te bewaren.
• Teken een grote cirkel op een vel papier en noem dit de cirkel van controle. Noteer binnen deze cirkel aspecten van je leven waar je directe controle over hebt (zoals je gedachten, je reacties en je acties). Buiten de cirkel noteer je aspecten waar je geen controle over hebt (zoals het gedrag van anderen en het weer). Reflecteer op deze indeling wanneer je geconfronteerd wordt met stress of uitdagingen en herinner jezelf eraan waar je je energie het beste op kunt richten.

Oefening 4: Mindfulness-momenten

• Doel: Het vergroten van je aanwezigheid in het hier en nu, waardoor je minder reactief wordt op externe stimuli.
• Kies twee tot drie keer per dag een moment om bewust een pauze te nemen en je volledig op het huidige moment te richten. Dit kan een korte ademhalingsoefening zijn, het bewust ervaren van je zintuigen of het observeren van je gedachten, zonder dat je er een oordeel over hebt. Mindfulness helpt je bij het ontwikkelen van het vermogen om met afstand te kijken naar je gedachten en emoties.

Door regelmatig deze oefeningen te beoefenen bouw je aan je vermogen om je emoties bewuster te ervaren en te beheersen. Emotionele groei en zelfbewustzijn zijn processen die tijd en toewijding vergen. Wees dus geduldig en vriendelijk voor jezelf terwijl je je ontdekkingsreis in het Stoïcisme voortzet. Onthoud dat elke stap vooruit, hoe klein ook, een stap is in de richting van grotere emotionele vrijheid en wijsheid.

Afsluiting

In les 4 hebben we een flinke stap gezet in het verkennen van de oorsprong van onze emoties. We zijn daarbij begeleid door de tijdloze wijsheid van Epictetus en de principes van de Stoïcijnse filosofie. We hebben geleerd dat onze emoties niet direct voortkomen uit externe gebeurtenissen, maar uit de gedachten, oordelen en percepties die we over deze gebeurtenissen hebben. Door het cultiveren van zelfbewustzijn en het toepassen van praktische oefeningen voor emotionele beheersing, hebben we tools in handen gekregen om ons emotionele welzijn te versterken en ons leven met grotere kalmte te benaderen.

Reflectie

Als afsluiting van deze les nodig ik je uit om de tijd te nemen voor een moment van persoonlijke reflectie. Dit is een kans om dieper na te denken over hoe de concepten en oefeningen die we hebben verkend, resoneren met je eigen ervaringen en hoe je deze inzichten kunt toepassen op je persoonlijke ontwikkelingspad. Hieronder vind je enkele leidende vragen die je kunnen helpen bij deze reflectie:

• Kun je een recente situatie herinneren waarin je emotionele reactie misschien meer te maken had met je perceptie dan met de feitelijke gebeurtenis? Beschrijf deze situatie en overweeg hoe een veranderde perceptie je emotionele reactie had kunnen beïnvloeden.
• Denk na over een uitdaging of probleem waarmee je momenteel wordt geconfronteerd. Kun je de aspecten van deze situatie identificeren die binnen je controle liggen en die buiten je controle liggen? Hoe verandert dit je benadering van de situatie?
• Reflecteer op een aspect van je leven waar je misschien meer stoïcijnse principes zou kunnen toepassen. Dit kan betrekking hebben op werk, relaties, persoonlijke doelen of zelfzorg. Hoe zou het toepassen van deze principes je perspectief of gedrag kunnen veranderen?
• Op welke gebieden van je emotionele leven zou je meer zelfbewustzijn willen ontwikkelen? Zijn er specifieke emoties of reacties die je beter wilt begrijpen of beheersen? Hoe kun je de technieken en oefeningen die in deze les zijn besproken, gebruiken om dit doel te bereiken?

Vooruitblik

In les 5 zullen we dieper ingaan op onze perceptie van de dingen. We zullen verkennen hoe onze perceptie van de wereld niet alleen onze emoties beïnvloedt, maar ook de kwaliteit van ons dagelijks leven bepaalt. We bespreken strategieën om onze perceptie bewust te herkaderen, waardoor we onze emotionele reacties op uitdagingen en tegenslagen verder kunnen transformeren. Je krijgt praktische technieken en inzichten aangereikt die je zullen helpen om een veerkrachtiger en optimistischer levenshouding te ontwikkelen.

Aanmoediging

De reis naar emotionele wijsheid en veerkracht is zowel uitdagend als diep verrijkend. Je zult me dat nog vaak horen zeggen. Het verkrijgen van een Stoïcijnse mindset is namelijk zowel een enorme verrijking, als een grote uitdaging. Het vergt echt moed, geduld en oefening om de inzichten en technieken die we verkennen te integreren in je dagelijks leven. Herinner jezelf er steeds weer aan dat elke stap vooruit bijdraagt aan je groei. Sta jezelf toe om te leren van elke ervaring en wees vriendelijk voor jezelf tijdens dit proces. Emotionele groei is een levenslange reis vol met kansen voor ontwikkeling en transformatie.

Blijf vooral de oefeningen en reflecties die we hebben besproken verkennen. Je bent op weg naar het ontwikkelen van een krachtige toolkit voor het beheersen van je emoties en het leiden van een meer doelgericht en voldaan leven. In onze volgende les duiken we dieper in de kracht van perceptie en hoe we deze ten goede kunnen aanwenden.

Als je wilt dat ik je persoonlijk begeleidt of als je vragen hebt, laat het me weten. Blijf oefenen, blijf reflecteren en blijf groeien.

Met vriendelijke groet,

Harrie Kolsteeg

Psycholoog en oprichter LeefstijlBeter

Naar de cursus-pagina