Stoïcisme vroeger
Het stoïcisme is ontstaan in het oude Griekenland en verder ontwikkeld in Rome door bekende filosofen als Epictetus, Seneca en keizer Marcus Aurelius. Het is een filosofische stroming die zich richt op het bevorderen van emotionele veerkracht en zelfbeheersing. Stoicijnen steven naar innerlijke vrede en emotionele stabiliteit die je verkrijgt door het beheersen van je reacties op externe gebeurtenissen. Stoïcijnen geloven dat het niet de gebeurtenissen zelf zijn die je welzijn bepalen, maar de manier waarop je erop reageert. Reageer je boos of verdrietig op een bepaalde gebeurtenis, dan doet dat wat met je welzijn. Het is volgens het stoïcisme beter om de regie te voeren over je emoties in plaats van dat je emoties jou de baas zijn.
De stoïcijnse levenswijze of leefstijl
In het stoïcisme staat het onderscheid tussen zaken die binnen je controle liggen – zoals je eigen gedachten en acties – en zaken die buiten je controle vallen – zoals het gedrag van anderen en onvoorziene gebeurtenissen – centraal. Het stoïcisme moedigt persoonlijke groei en deugdzaamheid aan. Tegelijkertijd leer je door het stoïcisme om externe factoren (die je dus niet kunt beïnvloeden) te accepteren zoals ze zijn. Het stoïcisme bevordert dus een levenshouding (of levenswijze) waarbij het je minder stoort als je tegenspoed ervaart of niet uit het veld geslagen wordt als je voor een moeilijke opgave staat. Zo kun je innerlijke rust en tevredenheid ervaren.
Stoïcisme vandaag
Het stoïcisme is duizenden jaren oud, maar nu weer springlevend. Je vindt het terug in zelfhulpboeken en in therapieën zoals cognitieve gedragstherapie. Het stoïcisme van nu richt zich op het omgaan met stress en de uitdagingen van het leven. Het stoïcisme biedt praktische richtlijnen voor het leiden van een evenwichtig en zinvol leven, gebaseerd op de rede en persoonlijke verantwoordelijkheid. De nadruk ligt op het ontwikkelen van een stoïcijnse mindset (destijds de vorming van een sterk karakter), waarbij het goede en juiste doen en rationeel denken de sleutels zijn tot een evenwichtig leven, zonder al te veel stress.
De vier deugden van het stoïcisme
- Wijsheid, of het vermogen om het verschil te zien tussen goed en kwaad, of wat wel en niet binnen je controle valt. Wijsheid omvat ook praktisch inzicht in hoe je kunt leven in overeenstemming met de natuur en hoe je kunt handelen in verschillende situaties.
- Moed of de kracht om angst en tegenspoed te overwinnen, met name in het nastreven van wat rechtvaardig en goed is. Moed gaat niet alleen over fysieke dapperheid maar ook over het standhouden tegen onrecht en het vasthouden aan je principes.
- Rechtvaardigheid of het streven naar eerlijkheid en het geven aan iedereen wat hem of haar toekomt. Rechtvaardigheid omvat zowel persoonlijke integriteit en eerlijkheid als het bijdragen aan het welzijn van de mensen om je heen en de gemeenschap.
- Zelfbeheersing, of het vermogen om verlangens en impulsen te beheersen en in harmonie te leven met rationele principes. Zelfbeheersing gaat over het handhaven van een wilskrachtige houding ten opzichte van zowel externe verleidingen als je interne passies.
Deze stoïcijnse deugden worden gezien als een weg naar een gelukkig en vervuld leven. Ze moedigen je aan om te leven in overeenstemming met, zoals de stoïcijnen zeiden, ‘de rede en de natuur’; nu zouden we zeggen dat de stoïcijnse deugden je stimuleren verstandige keuzes te maken en van betekenis te zijn voor de wereld. Tevens kan het stoïcisme je helpen om innerlijke rust te vinden ondanks de externe wereld van verandering en chaos.
Korte geschiedenis van het stoïcisme
Het stoïcisme is een filosofische stroming met wortels die diep verankerd zijn in de oude Griekse en Romeinse wereld van ruim 2000 jaa4 geleden. Het stoïcisme is vandaag de dag nog steeds van invloed op onze moderne levenswijze en denkwijze. Deze eeuwenoude filosofie is ontstaan in de vroege 3e eeuw v.Chr. en werd gesticht door Zeno van Citium in Athene. Het stoïcisme is ooit begonnen als een verzameling ethische ideeën en oefeningen die gericht waren op het bereiken van innerlijke vrede en persoonlijke uitmuntendheid door zelfbeheersing, weerbaarheid en een rationeel begrip van wat de stoïcijnen noemden, de natuur.
De stoïcijnen geloofden dat ze om een goed leven te leiden moesten leven in overeenstemming met ‘de natuur’ en haar ‘universele rede’. Deze centrale gedachte was gebaseerd op de overtuiging dat alles wat er gebeurt volgens een goddelijke voorzienigheid is. En dat het tegelijkertijd binnen de macht van de mens ligt om zijn perceptie en reacties op externe gebeurtenissen te beheersen. De stoïcijnen dachten dus dat er zaken (gebeurtenissen, levensloop) zijn die voor ons worden bepaald door een hogere macht (waar we dus geen invloed op hebben), en dat we binnen deze context wel degelijk invloed kunnen uitoefenen op ons leven en geluk. Eén prachtig idee, dat enerzijds uitnodigt tot acceptatie en daarnaast ook aanzet tot actie.
In de loop der eeuwen ontwikkelde het stoïcisme zich in drie hoofdfasen:
- De vroege Stoa, met Zeno en zijn directe opvolgers;
- De midden Stoa, gekenmerkt door de werken van Panaitios en Posidonius;
- En de late Stoa, waarvan de geschriften van Seneca, Epictetus en Marcus Aurelius tot op de dag van vandaag worden gelezen en gerespecteerd.
Vooral de late Stoa heeft een diepe en blijvende indruk achtergelaten op het Westerse gedachtegoed. Seneca was een Romeinse staatsman en filosoof. Hij geeft ons onder andere praktische adviezen voor het omgaan met tegenspoed. Epictetus was een voormalige slaaf. Hij benadrukt de vrijheid die voortkomt uit het accepteren van wat je niet kunt veranderen. Daarnaast concentreerde hij zich voornamelijk op wat een mens wel kan beïnvloeden. Marcus Aurelius was keizer van Rome. Hij legde in zijn ‘Meditaties’ persoonlijke notities vast die (o der andere) een unieke blik werpen op de toepassing van stoïcijnse principes op de uitdagingen van leiderschap en macht.
Deze drie stoïcijnse filosofen en hun werken geven ons een geweldig raamwerk voor het begrijpen van de stoïcijnse filosofie. Deze was niet alleen gericht op het cultiveren van persoonlijke deugd en rationaliteit (op je persoonlijke ontwikkeling) maar ook op het bevorderen van sociale harmonie en het welzijn van de gemeenschap (van betekenis zijn voor anderen). Heel kort gesteld zou je kunnen zeggen dat het stoïcisme je leert dat je door je percepties, oordelen en acties te beheersen, je een goed leven kunt leiden, ongeacht de externe omstandigheden. Een leven van tevredenheid en betekenis. En daarmee is het stoïcisme een pad naar een gelukkig leven.
In onze tijd vindt het stoïcisme weerklank bij mensen (zoals jij) die zoeken naar houvast in een wereld die vaak chaotisch en onvoorspelbaar overkomt. Met de nadruk op zelfbeheersing, veerkracht en ‘goed leven’ als de basisprincipes biedt het stoïcisme een tijdloze wijsheid die je kan helpen om te gaan met de complexiteit van het hedendaagse leven.
Stoïcisme in hedendaagse context
Technologie domineert onze levens. De snelheid van het leven neemt alsmaar toe. Het stoïcisme lijkt relevanter dan ooit. De stoïcijnse filosofie kan een anker zijn in de storm van ons drukke leven van vandaag. Van de stress en het onbehagen veroorzaakt door de constante stroom van informatie, tot existentiële vragen die kunnen opkomen in onze snel veranderende omgeving. Het stoïcisme leert je hoe je met deze uitdagingen om kunt gaan en hoe je erdoor kunt groeien.
Een van de meest aansprekende aspecten van het stoïcisme is, wat mij betreft, de nadruk op innerlijke kalmte en gemoedsrust als antwoord op de externe chaos. In onze samenleving is onmiddellijke bevrediging en constante afleiding de regel geworden. Het stoïcisme kan een pad zijn naar een meer bezonnen en doelgerichte manier van leven. De stoïcijnse filosofie benadrukt het belang van zelfreflectie, zelfbeheersing en focus op wat echt belangrijk is. En dat zijn principes die veel mensen – bewust of onbewust – zoeken als een tegenwicht voor het hectische tempo van het moderne leven.
Daarnaast geeft het stoïcisme je waardevolle inzichten over hoe om te gaan met persoonlijke en professionele relaties. Het dtoïcisme leert je over het belang van empathie en hoe je rechtvaardig en ook integer kunt handelen. Essentiële vaardigheden in een wereld die steeds meer verknoopt raakt en waarbij tegenstellingen steeds vaker zichtbaar worden. De stoïcijnse filosofie geeft je concrete handvatten voor het omgaan met conflicten, teleurstellingen en de complexiteit van menselijke interacties.
Stoïcisme geeft je zelfs ook rondom moderne uitdagingen als klimaatverandering, politieke onrust en sociale ongelijkheid, houvast. Het herinnert je er bijvoorbeeld aan dat je te allen tijde controle hebt over je houding en reacties. Hoewel je misschien niet (of eigenlijk absoluut niet) in staat bent om alle externe omstandigheden te controleren. Deze focus op persoonlijke verantwoordelijkheid en de mogelijkheid om positieve verandering teweeg te brengen (ondanks externe beperkingen) is een enorm krachtig middel voor verbinding en maatschappelijke betrokkenheid.
Stoïcisme wordt de afgelopen jaren terecht omarmd als middel voor persoonlijke ontwikkeling en zelfverbetering. Je kunt met de stoïcijnse filosofie onder je arm gerichter je doelen nastreven, obstakels overwinnen en een leven met meer betekenis leiden. Of het nu gaat om het nastreven van succes in je carrière, het verbeteren van je persoonlijke relaties of je liefdesrelatie of het simpelweg vinden van vreugde in het dagelijks leven, het stoïcisme biedt praktische wijsheid die toepasbaar is in jouw bestaan, hier en nu.
In dit artikel ‘Stoïcijns: Een moderne gids voor oude wijsheid’ zullen we verkennen hoe deze tijdloze filosofie je kan helpen om te floreren in de 21e eeuw. Door de principes van het stoïcisme toe te passen kun je leren om een leven van diepgang, voldoening en ware vreugde te leiden. Een leven dat zowel bevredigend is voor jou als persoon, als een positieve bijdrage levert aan de wereld om je heen.
Belangrijke stoïcijnse principes en hoe deze longread je kan helpen ze te begrijpen en toe te passen
Het stoïcisme heeft een rijke geschiedenis en kan jou verrijken met betekenisvolle inzichten. Het stoïcisme biedt je een reeks van principes die fundamentele veranderingen in je leven kunnen bewerkstelligen. Als je deze principes goed interpreteert en op de juiste manier toegepast. Deze longread kun je beschouwen als een moderne gids om de oude wijsheid van de stoïcijnen te ontsluiten en praktisch toepasbaar te maken in je dagelijks leven, en kan belangrijk bijdragen aan je persoonlijke ontwikkeling. Hieronder lichten we enkele kernprincipes van het stoïcisme uit en hoe ons artikel je helpt om ze in je leven te integreren.
- Onderscheid tussen wat binnen en buiten je controle ligt
Een van de meest fundamentele stoïcijnse inzichten is het belang van het onderscheiden tussen wat je kunt beïnvloeden en wat buiten je macht ligt (en waar je dus geen invloed op hebt). Dit klinkt simpel, maar er gaat een grote wijsheid achter schuil die we verderop in dit artikel verduidelijken. We helpen je te begrijpen hoe dit onderscheid te maken en toe te passen in complexe situaties en hoe je je energie kunt focussen op acties die daadwerkelijk een verschil maken in je leven.
- Streven naar het goede
Deugdzaam leven staat centraal in het stoïcisme. We verkennen de vier kardinale deugden – wijsheid, moed, matigheid en rechtvaardigheid – en hoe je deze kunt ontwikkelen met het oog op de moeilijkheden en obstakels in je leven. We bieden je praktische oefeningen en reflecties die je helpen deze deugden in je dagelijks leven te verweven.
- Accepteren van tegenslagen als onderdeel van je leven
Het stoïcisme leert je dat tegenslagen helaas onvermijdelijk zijn, maar tegelijkertijd ook kansen bieden voor groei en zelfverbetering. We begeleiden je door het proces van het omarmen van moeilijkheden en uitdagingen. Met een positieve (stoïcijnse) houding en het vinden van waarde in de moeilijkste momenten.
- Leven in overeenstemming met de natuur
Leven in harmonie met de natuur en je eigen aard is een ander belangrijk stoïcijns principe. We bespreken wat dit betekent in een hedendaagse context. We hebben het in dit kader ook over persoonlijke authenticiteit en het vinden van je plek in de gemeenschap.
- De kracht van reflectie en zelfbewustzijn
Zelfkennis is essentieel voor persoonlijke ontwikkeling volgens het stoïcisme. We introduceren op deze plek technieken voor zelfreflectie en meditatie die je helpen een dieper inzicht in jezelf te krijgen en bewustere keuzes te maken.
Deze longread biedt niet alleen een theoretische uiteenzetting van bovenstaande principes, maar juist ook concrete voorbeelden, moderne interpretaties en praktische oefeningen. Ons doel is om je te informeren én te inspireren. En om je daarnaast ook de tools te geven om een meer vervuld, doelgericht en oprecht stoïcijns leven te leiden.
1. Het stoïcisme en de 4 kardinale deugden
Aan de basis van het stoïcisme liggen principes die je morele kompas kunnen sturen. Dat is belangrijk, maar het stoïcisme is ook heel praktisch. Het stoïcisme geeft je richting in het leiden van een vervuld en betekenisvol leven. Centraal staan de vier kardinale deugden: wijsheid, moed, zelfbeheersing en rechtvaardigheid. Deze deugden vormen het fundament van de stoïcijnse filosofie en geven je de mogelijkheid om heldere ethisch verantwoorde keuzes in je dagelijks leven te maken.
Wijsheid wordt in het stoïcisme beschouwd als kennis van goed en kwaad. Het gaat over het begrijpen van de wereld om je heen en het vermogen om verstandige keuzes te maken. Moed is voor de Stoïcijnen niet alleen de kracht om fysieke uitdagingen aan te gaan, maar ook de innerlijke kracht om juist te handelen. Om het goede te doen. Zelfs als je onder druk staat of te maken hebt met tegenspoed. Zelfbeheersing gaat over het vinden van een evenwicht tussen begeerte en rede, tussen verlangens en verstand. Het helpt je om niet te vervallen in overdaad of onmatigheid. De vierde deugd, rechtvaardigheid, gaat over hoe je met anderen omgaat. Ben je eerlijk tegen anderen en streef je het algemene welzijn van iedereen om je heen na? En heb je het beste voor met de wereld en laat je dat ook zien in je daden? Rechtvaardigheid is in die zin een principe dat is gebaseerd op een diep begrip van sociale verantwoordelijkheid en menselijke relaties.
De vier stoïcijnse deugden kun je beschouwen als praktische richtlijnen die kunnen leiden naar een meer harmonieus en doelgericht leven. Als je ze toepast tenminste. Het stoïcisme is een praktische filosofe die de nadruk steeds weer ligt op handelen in de samenleving. Hieronder zullen we elke deugd verkennen en onderzoeken hoe ze van nut kunnen zijn voor onze moderne levens. Tevens bieden we enkele praktische manieren om ze te ontwikkelen, zodat de stoïcijnse deugden echt deel kunnen gaan uitmaken van je leven.
1.1 Stoïcijnse wijsheid: Het goede kennen
Wijsheid is binnen de stoïcijnse filosofie meer dan alleen maar kennis. Voor de stoïcijnen is wijsheid een scherp onderscheidingsvermogen en een diep inzicht dat ervoor zorgt dat je goed kunt omgaan met de complexiteit van het leven. Wijsheid gaat over het kennen van het goede, het begrijpen van de aard der dingen en het vermogen om onderscheid te maken tussen wat juist en onjuist is in onze dagelijkse keuzes en handelingen, aldus de oude stoïcijnen. Wijsheid omvat de praktische kennis van hoe te leven in harmonie met de natuur en de universele rede die alles ordent.
In de context van het moderne leven, waarin we voortdurend worden geconfronteerd met morele dilemma’s en de uitdaging om onder druk de juiste beslissingen te nemen, is de deugd van wijsheid bijzonder relevant. Het helpt je om je eigen acties en hun gevolgen kritisch te beschouwen. Maar bijvoorbeeld ook om na te denken over je interacties met anderen en de wereld om je heen. Wijsheid stelt je in staat om een stap terug te doen en de grotere context te beschouwen, je te richten op wat echt belangrijk is en te handelen vanuit een grondhouding van overzicht en diep moreel en ethisch begrip.
De stoïsche wijsheid is ook nauw verbonden met zelfkennis. Wijsheid vereist een voortdurende zelfreflectie en een streven naar persoonlijke verbetering. Door jezelf en je drijfveren steeds beter te begrijpen leer je beter om te gaan met de uitdagingen van het leven en keuzes te maken die helpend zijn voor jezelf en voor anderen. Het cultiveren van wijsheid gaat hand in hand met het ontwikkelen van een (innerlijke) gids die je de weg wijst in het leven.
Praktisch gezien betekent het nastreven van wijsheid het voortdurend zoeken naar (en vinden van) kennis. Daarmee ben je eigenlijk je leven lang een leerling van het leven zelf. Dit betekent dat je niet ophoudt met het stellen van vragen en de informatie die tot je komt kritisch beoordeelt. Ook betekent het dat je je baseert op de rede (je verstand) om je percepties en vooroordelen zoveel mogelijk te overstijgen. En wijsheid houdt ook in dat je de vaardigheden ontwikkelt om effectief te communiceren en om empathisch te luisteren, en tevens verschillende perspectieven te zien. Daardoor ben je namelijk beter in staat om zowel interne als externe conflicten op te lossen.
Zoals met alle vier de deugden van het stoïcisme het geval is, vereist het cultiveren van wijsheid enige discipline, flink wat geduld en een behoorlijke toewijding aan je eigen proces van persoonlijke groei. Het stoïcisme gaat niet alleen maar over externe kennis die je kunt ophalen. Het gaat juist om een dieper begrip van je eigen innerlijke wereld. Door jezelf aan de deugd van wijsheid te wijden, streef je naar een leven dat je veel inzichten geeft, waardoor je een groter begrip voor allerlei zaken ontwikkelt en de juiste keuzes kunt maken. Keuzes die resulteren in het goede voor jezelf en voor de wereld.
1.2 Stoïcijnse moed: Het goede nastreven, onder alle omstandigheden
Moedig zijn is volgens de stoïcijnse filosofie niet alleen dat je dapper bent als er (fysiek) gevaar dreigt; het betekent ook dat je de innerlijke kracht bezit die nodig is om morele principes te handhaven, ongeacht mogelijke externe druk of persoonlijke tegenslagen. Moed is in hebt stoïcisme de vastberadenheid om het goede na te streven zelfs als dit moeilijk is en tevens de wilskracht om door te zetten bij het nastreven van de juiste acties. Deze vorm van moed vereist begrip van wat waardevol en belangrijk is in het leven en de toewijding om deze waarden te verdedigen. Eventueel ten koste van persoonlijk verlies of ongemak.
De stoïcijnse moed gaat hand in hand met stoïcijnse wijsheid en rechtvaardigheid. Je hebt immers kennis nodig, een helder inzicht in wat juist is en de motivatie om een rechtvaardig doel na te streven. Moedig zijn betekent niet dat je roekeloos of onbezonnen moet zijn, juist niet. Het gaat om doordachte en vastberaden actie die voortkomt uit een sterke morele overtuiging. In het leven van alledag manifesteert deze moed zich onder andere in het opkomen voor onrechtvaardigheid en het vasthouden aan jouw persoonlijke ethiek in complexe professionele of sociale situaties.
De uitdagingen waarmee we in het leven te maken hebben vereisen vaak dat we op een bepaalde manier moed tonen die we misschien niet direct herkennen als moedig. Het kan bijvoorbeeld de moed zijn om nee te zeggen tegen onethische praktijken op de werkvloer, de moed om te pleiten voor verandering of de moed om je eigen tekortkomingen onder ogen te zien en te werken aan een betere versie van jezelf. Het is ook moedig om kwetsbaar te zijn, om je eigen angsten en onzekerheden te erkennen en ondanks dat toch te kiezen voor een pad dat leidt naar groei en ontwikkeling.
Het cultiveren van stoïcijnse moed betekent het ontwikkelen van een veerkrachtige geest die niet wordt ont(moed)igd door tegenspoed of kritiek. Je leert vertrouwen op je eigen kracht en capaciteiten, terwijl je je blijft openstellen voor groei en je ervan bewust bent een leerling te zijn. Stoïcijnse moed stelt je in staat om (grote) uitdagingen aan te gaan met een heldere geest en een vastberaden hart. Je bent gericht op het hogere doel van het goede leven.
In de praktijk vraagt stoïcijnse moed om een dagelijkse toewijding aan je principes, een voortdurende evaluatie van je keuzes en een actieve betrokkenheid bij de wereld om je heen. Stoïcijnse moed moedigt je aan om voorbij je eigen belangen te kijken en bij te dragen aan het grotere geheel, zelfs als dat betekent dat je geconfronteerd wordt met onzekerheid, weerstand of ongemak. Het gaat dus om actieve participatie in het leven, een keuze om volledig aanwezig te zijn in het hier en nu. Door de deugd van moed te omarmen zet je je in voor een moedig, betekenisvol leven, waarbij je wordt geleid door integriteit en toewijding aan het goede.
1.3 Stoïcijnse zelfbeheersing: Weten wanneer genoeg genoeg is
Zelfbeheersing (of matigheid) is de stoïcijnse deugd die je leert de juiste balans te vinden in al je verlangens en handelingen. Het is de kunst van het reguleren van je impulsen, je verlangens en je emoties met het doel een harmonieus en evenwichtig leven te leiden. In het stoïcisme is zelfbeheersing niet zozeer een beperking van je leven, maar een manier om je vrijheid en geluk te vergroten door niet toe te geven aan excessen die je welzijn kunnen schaden.
Het lijkt erop dat overvloed en excessen in onze maatschappij juist worden verheerlijkt. De deugd van zelfbeheersing vertegenwoordigt een tegenovergestelde kracht. Het roept je op tot een (tegenintuïtieve) wijsheid: het inzicht dat je tevredenheid en vreugde niet kunt vinden in het najagen van steeds meer, maar in het koesteren en waarderen van wat je hebt. Zelfbeheersing leert je dat het beheersen van je verlangens en het stellen van grenzen aan jezelf essentieel is voor het bereiken van innerlijke rust en tevredenheid.
Zelfbeheersing gaat over het maken van bewuste keuzes in plaats van dat je je laat leiden door tijdelijke impulsen of sociale druk. Het vraagt om een diep zelfbewustzijn en het vermogen om onderscheid te maken tussen kortstondige genoegens en langdurig welzijn. Deze deugd helpt je om je emoties en reacties te beheersen, vooral in uitdagende situaties, waardoor je met kalmte en helderheid kunt reageren in plaats van met impulsiviteit of frustratie.
Het beoefenen van zelfbeheersing vereist discipline en oefening. Je kunt bijvoorbeeld beginnen met kleine, dagelijkse beslissingen te nemen, zoals kiezen voor gezonde gewoonten boven gemakkelijke genoegens of oefenen met dankbaarheid en tevredenheid in plaats van voortdurend nieuwe verlangens na te jagen. Door deze eerste stappen te zetten ontwikkel je al snel een sterker gevoel van regie over je eigen leven.
Stoïcijnse zelfbeheersing is als een tegengif tegen onze cultuur van overconsumptie en onmiddellijke bevrediging. Deze deugd herinnert je eraan dat je geluk niet afhangt van externe factoren, maar van je innerlijke houding en de keuzes die je maakt. Door te leren ‘genoeg’ te zeggen zet je de deur open naar een zinvoller leven met meer tevredenheid. Stoïcijnse zelfbeheersing stelt je in staat om volledig aanwezig te zijn in het moment en te genieten van de eenvoudige dingen van het leven. Je streeft hiermee naar een leven dat wordt gekenmerkt door evenwicht, doelgerichtheid en ware vrijheid.
1.4 Stoïcijnse rechtvaardigheid: Het juiste doen
Rechtvaardigheid verwijst in het stoïcisme naar handelen met eerlijkheid, integriteit en respecteren van het welzijn van anderen. Rechtvaardigheid uitoefenen is de praktische toepassing van onze sociale natuur en het verlangen naar een harmonieuze samenleving. Deze stoïcijnse deugd gaat niet zozeer over het naleven van wetten en regels; rechtvaardig zijn houdt in dat je begrip en respect hebt voor de intrinsieke waarde van alle mensen en daarnaast het algemeen welzijn nastreeft. Rechtvaardigheid betekent dus zoiets als het juiste doen. Niet alleen in je acties, maar ook in je woorden, gedachten en intenties. Ook als niemand kijkt.
Stoïcijnse rechtvaardigheid vraagt om empathie: het vermogen om je in de plaats van anderen te stellen. Ook vraagt stoïcijnse rechtvaardigheid om onpartijdige beoordeling van situaties om eerlijkheid en gelijkheid te bevorderen. Rechtvaardig zijn betekent in het stoïcisme dat je je verantwoordelijk jegens je medemensen en je bijdrage aan de gemeenschap en de wereld in het algemeen, erkent.
Stoïcijnse rechtvaardigheid geeft je in dat elke interactie, hoe klein ook, een kans is om het juiste te doen en bij te dragen aan de harmonie van het geheel. Rechtvaardigheid houdt onder meer in dat je vriendelijkheid laat zien, dat je bereid bent tot vergeving, dat je steun of ondersteuning biedt en dat je opkomt voor rechtvaardigheid in het algemeen. Ook als dat moeilijk is.
Het ontwikkelen en cultiveren van stoïcijnse rechtvaardigheid vereist, net als bij de andere deugden, continue zelfreflectie en daarnaast een actieve inzet om je vooroordelen en oordelen te overwinnen. Het vraagt van je dat je bewust bent van de impact van je acties op anderen. Ook vraagt het de moed om te handelen in overeenstemming met je principes in alle omstandigheden. Het pad naar stoïcijnse rechtvaardigheid is niet altijd gemakkelijk; het stelt je vaak voor moeilijke keuzes en het vereist van je dat je je uitspreekt en handelt, ook op momenten dus dat het ongemakkelijk is.
In de hedendaagse context is stoïcijnse rechtvaardigheid bijzonder relevant. Denk bijvoorbeeld aan sociale ongelijkheid, discriminatie en globalisering. Stoïcijnse rechtvaardigheid nastreven betekent dat je beseft dat jouw individuele welvaart en geluk onlosmakelijk verbonden zijn met het welzijn van je medemens. Door rechtvaardigheid te beoefenen streef je naar een meer rechtvaardige, empathische en inclusieve samenleving. Met stoïcijnse rechtvaardigheid ga je een uitdaging aan van voortdurende groei en een streven naar een beter zelf en een betere wereld. Deze deugd nodigt je als geen andere uit om na te denken over wat het betekent om juist te handelen en om je principes daadwerkelijk in de praktijk te brengen. Elke dag opnieuw.
2. Het stoïcisme en de 3 disciplines: de weg naar wijsheid en harmonie
In de kern van het stoïcisme liggen drie fundamentele Disciplines waar elke stoïcijn naar streeft: de Discipline van de Perceptie, de Discipline van de Actie en de Discipline van de Wil. Deze disciplines vormen de basis voor het ontwikkelen van een stoïcijns leven dat gericht is op persoonlijke groei, en tevens op het bevorderen van sociale harmonie en het omgaan met (of beter: aangaan van) de onvermijdelijke uitdagingen van het leven. Elke discipline handelt over een essentieel aspect van het leven en biedt praktische stappen voor het beoefenen van de stoïcijnse principes in het dagelijks leven.
De Discipline van de Perceptie richt zich op hoe we de wereld om ons heen zien en interpreteren. Deze discipline leert ons om onze indrukken te beheersen en ons bewust te worden van hoe onze oordelen onze emoties en reacties vormen. Door deze discipline te cultiveren, streef je ernaar de wereld objectiever te zien, vrij van vervormingen van vooroordelen en emotionele verstoringen.
De Discipline van de Actie gaat over het maken van de juiste keuzes in ons handelen. Het is gericht op het leven in overeenstemming met deugdzaamheid, waarbij elke actie wordt afgewogen tegen de stoïcijnse ideeën van rechtvaardigheid, eerlijkheid en het algemeen welzijn. Deze discipline moedigt je aan om niet alleen voor jezelf te leven, maar ook te overwegen hoe je acties anderen beïnvloeden en bijdragen aan de gemeenschap.
De Discipline van de Wil omvat onze houding ten opzichte van dingen die we niet kunnen veranderen. Het leert ons om tegenspoed met kalmte en veerkracht te aanvaarden en om onze innerlijke kracht te vinden als we te maken krijgen met moeilijkheden en uitdagingen. Door deze discipline te ontwikkelen, kun je innerlijke vrede bereiken, zelfs onder de meest stressvolle of pijnlijke omstandigheden.
Deze drie disciplines zijn niet onafhankelijk van elkaar; ze zijn onderling verbonden en versterken elkaar, waardoor een samenhangend systeem van persoonlijke ethiek en levensvaardigheden ontstaat dat centraal staat in de stoïcijnse levenswijze. Door de disciplines van perceptie, actie en wil te integreren, kun je een krachtige innerlijke houding ontwikkelen die je in staat stelt een zinvol en harmonieus leven te leiden, ongeacht de externe omstandigheden.
In de volgende secties zullen we elk van deze disciplines verder verkennen en hun praktische toepassingen onderzoeken. Ook bespreken we hoe ze je kunnen helpen om een meer doelgericht en evenwichtig leven te leiden.
2.1 De stoïcijnse Discipline van de Perceptie
De discipline van de perceptie staat centraal in de stoïcijnse filosofie en praktijk en vormt de basis van hoe we de wereld om ons heen interpreteren en begrijpen. Deze discipline draait om het cultiveren van een bewustzijn en begrip van onze percepties met als doel onze interpretaties van externe gebeurtenissen te verfijnen, zodat we kunnen reageren vanuit overzicht, rust en wijsheid, in plaats van met impulsiviteit en emotionele verstoring.
Volgens de stoïcijnen worden onze problemen en moeilijkheden (ons lijden) niet in directe zin veroorzaakt door externe gebeurtenissen, maar door onze percepties en onze oordelen over deze gebeurtenissen. Het is onze interpretatie van wat er gebeurt, en niet het feitelijke gebeuren, dat onze emotionele reacties bepaalt. Daarom is het beheersen van de discipline van de perceptie essentieel voor het bereiken van een staat van innerlijke rust en geluk.
De discipline van de perceptie nodigt je uit om een stap terug te zetten en je automatische gedachten en reacties te onderzoeken. Door je bewust te worden van de aannames en oordelen die je percepties kleuren, kun je beginnen met het heroverwegen en eventueel herformuleren van jouw interpretaties. Daarvoor moet je oefenen met de dingen objectief te bekijken, feiten van interpretaties te onderscheiden en een meer open en accepterende houding ten opzichte van het leven te ontwikkelen.
Het cultiveren van de discipline van de perceptie vereist flink wat oefening. Het gaat er bijvoorbeeld om dat je (dagelijks) reflecteert op je gedachten en gevoelens. Daarnaast is het belangrijk dat je je bewust wordt van de momenten waarop je percepties je leiden naar negatieve of destructieve emoties. Door het beoefenen van mindfulness en zelfobservatie kun je leren je percepties te sturen in een richting die meer in overeenstemming is met de realiteit en met je waarden.
De discipline van de perceptie helpt je ook om het concept van ‘amor fati’ – de liefde voor het lot – te omarmen. Amor fati betekent dat je het leven accepteert en waardeert zoals het komt, met al zijn ups en downs, als onderdeel van het natuurlijke verloop van de dingen. Door je perceptie te verschuiven van weerstand tegen, naar acceptatie van het onvermijdelijke (of het lot), kun je innerlijke vrede vinden en je energie richten op datgene wat je daadwerkelijk kunt beïnvloeden.
In onze hedendaagse context biedt de discipline van de perceptie je een krachtig ‘tegengif’ tegen de stress en angst die voortkomen uit onze snelle, hyperverbonden wereld. Hoewel je niet altijd controle hebt over externe omstandigheden kun je wel controle uitoefenen over hoe je deze interpreteert en hoe je erop reageert. Door je perceptie te managen, kun je een fundament van kalmte en helderheid bouwen waarop je je leven kunt baseren en bouwen.
2.2 De stoïcijnse Discipline van de Actie
De discipline van de actie is het stoïcijnse domein waar onze inzichten en overtuigingen tot uitdrukking komen in onze daden. Deze stoïcijnse discipline benadrukt het belang van het ondernemen van acties die in overeenstemming zijn met onze waarden en de principes van wijsheid, rechtvaardigheid, moed, en matigheid. Het gaat om het bewust kiezen van acties om een positieve bijdrage te leveren aan ons eigen leven en aan de gemeenschap om ons heen.
De discipline van de actie herinnert ons eraan dat kennis en inzicht alleen waarde hebben als ze worden vertaald in praktische toepassingen. Het is niet voldoende om de juiste dingen te kennen; we moeten ook de juiste dingen doen. Dit vereist een actieve betrokkenheid bij de wereld en de moed om te handelen volgens onze principes. Ook als dit moeilijk is of persoonlijke offers vereist.
In de praktijk betekent de discipline van de actie het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag en de effecten daarvan op anderen. Het houdt in dat je streeft naar een goed leven dat bijdraagt aan het welzijn van anderen. Dit kan variëren van kleine, dagelijkse daden van vriendelijkheid en gerechtigheid tot grotere inspanningen om positieve veranderingen in de samenleving te bevorderen.
Een belangrijk aspect van de discipline van de actie is het idee van ‘het juiste handelen omwille van het juiste handelen’, zonder gehechtheid aan de resultaten van onze acties. De stoïcijnen zeggen ons hiermee dat we de uitkomst van onze acties moeten loslaten, omdat deze vaak buiten onze controle ligt. Dit bevrijdt ons van de angst voor mislukking en stelt ons in staat om ons te concentreren op het proces van handelen volgens onze principes.
De discipline van de actie moedigt je ook aan om na te denken over je rol in de gemeenschap en de wereld. Het vraagt je om na te denken over hoe je kunt bijdragen aan het algemeen welzijn en om actief te zoeken naar manieren om positieve impact te hebben. Daarbij gaat het onder andere om het beoefenen van rechtvaardigheid in onze interacties met anderen, het tonen van moed in het opkomen voor wat juist is en het uitoefenen van zelfbeheersing om niet toe te geven aan egocentrische impulsen die schadelijk kunnen zijn voor anderen.
De discipline van de actie is uiteindelijk een oproep tot een leven van doelgerichtheid en betekenis. Het daagt je uit om niet alleen na te denken over wat een goed leven vormt, maar ook om de juiste stappen te zetten die nodig zijn om dat leven te realiseren. Door je acties af te stemmen op je diepste waarden en overtuigingen kun je een leven leiden dat je voldoening schenkt en een positieve invloed heeft op de wereld om je heen.
2.3 De stoïcijnse Discipline van de Wil
De discipline van de wil vormt de kern van de stoïcijnse veerkracht en is misschien wel het meest uitdagende aspect van de stoïcijnse filosofie. Het gaat om het ontwikkelen van een innerlijke kracht die je in staat stelt om standvastig te blijven onder alle omstandigheden, met name als het tegenzit, als je pijn ervaart of te maken hebt met verlies. Deze discipline leert je om je wil in lijn te brengen met de dingen die je niet kunt veranderen en om de natuurlijke loop van het leven te accepteren met een zekere gratie en kalmte.
In de stoïcijnse praktijk is de discipline van de wil nauw verbonden met het concept van amor fati, ofwel de liefde voor het lot. Het gaat hierbij niet een passieve berusting in het lot, maar een actieve omarming van alles wat het leven ons brengt. Met nadruk op het woord actief. Het is het vermogen om te zeggen: “Dit is wat mij is toegevallen, en ik zal er het beste van maken.” De discipline van de wil vereist een diepe overtuiging dat er in elke situatie, hoe moeilijk ook, een mogelijkheid is voor groei, leren en voor ontwikkeling.
De discipline van de wil stelt ons in staat om te gaan met de onvermijdelijke uitdagingen en onzekerheden van het leven zonder onze innerlijke rust te verliezen. Het leert ons dat, hoewel we misschien geen controle hebben over externe gebeurtenissen, we wel controle hebben over hoe we erop reageren. Door onze wil te versterken, kunnen we bewust kiezen voor een houding van acceptatie, veerkracht en optimisme.
Voor het cultiveren van deze discipline moet je je bewust inspannen om je automatische reacties op pijn, teleurstelling en frustratie te heroverwegen. Het vraagt van je dat je je oefent in geduld, doorzettingsvermogen en zelfcompassie. Je moet leren je innerlijke hulpbronnen aan te boren in tijden van nood. Dit proces van versterking van je innerlijke kracht stelt je in staat om met waardigheid en rust om te gaan met de stormen die je in je leven tegenkomt.
De discipline van de wil is ook van belang in je streven naar persoonlijke vrijheid. Het bevrijdt je van externe afhankelijkheden en maakt je minder kwetsbaar voor de grillen van het lot. Door je te richten op je innerlijke houding en reacties, verkrijg je een groter gevoel van autonomie en zelfbepaling.
Aangezien we tegenwoordig veel te maken hebben met constante veranderingen en onzekerheden geeft de discipline van de wil je houvast bij het behouden van je gemoedsrust en het nastreven van een zinvol leven. Het herinnert je eraan dat je grootste kracht ligt in je vermogen om je houding te kiezen en om op een moedige manier het onbekende tegemoet te treden. Zo kun je met vertrouwen en hoop vooruitkijken, wat er ook op je pad komt.
De discipline van de wil is in feite een oproep tot het versterken van je innerlijke kracht en je veerkracht. Het is van groot belang bij het op stoïcijnse wijze omgaan met de onvermijdelijke uitdagingen van het leven. Je leert erdoor om met gratie te accepteren wat je niet kunt veranderen en om actief op zoek te gaan naar de mogelijkheden die het leven en elk moment je biedt.
Lees hieronder meer over stoïcisme
- Word je, net als ik, gegrepen door het gedachtegoed van de stoïcijnen? Wil je het nader onderzoeken en je wellicht ook wel verdiepen in het stoïcisme? Lees dan verder. We verdiepen ons op deze pagina in de rijke geschiedenis en de filosofie van het stoïcisme. We zullen ontdekken hoe deze oude filosofie ons kan voorzien van de tools om met wijsheid, waardigheid en kalmte de uitdagingen van onze huidige tijd aan te gaan.
- Deze pagina wordt enkele keren per week ververst en aangevuld.
Of doe de cursus stoïcisme van LeefstijlBeter
- Het stoïcisme leert je om een beter mens te zijn. Ben je geïnteresseerd in de stoïcijnse levenswijze? Ontdek de online LeefstijlBeter cursus: Stoïcijnse levenskunst, creëer een stoïcijnse mindset.